Γιατί το Ελεγκτικό Συνέδριο απέρριψε το σχέδιο σύμβασης για τον ψηφιακό μετασχηματισμό του ΟΑΣΘ που είχε υπογραφεί με τον έναν και μοναδικό υποψήφιο.
Κόλαφος για τους εμπνευστές του διαγωνισμού μαμούθ, προϋπολογισμού 39 εκατ. ευρώ (συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ), ο οποίος είχε προκηρυχθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση και είχε αντικείμενο τον ψηφιακό μετασχηματισμό του ΟΑΣΘ, είναι η απόφαση του Ελεγκτικού Συνεδρίου το οποίο απέρριψε το σχέδιο σύμβασης που είχε υπογραφεί με τον έναν και μοναδικό υποψήφιο ανάδοχο ο οποίος συμμετείχε στον διαγωνισμό. Στην 34σέλιδη απόφασή του με ημερομηνία 25 Μαΐου 2020, το Ελεγκτικό Συνέδριο προβάλλει τρεις ουσιώδεις λόγους για την ακύρωση του σχεδίου της σύμβασης οι οποίοι συνδέονται με τους όρους του διαγωνισμού για τους οποίους αναφέρει ευθαρσώς ότι ήταν κατ' ουσία «φωτογραφικοί».
Για την αναγκαιότητα υλοποίησης του διαγωνισμού είχαν εγερθεί πολλές ενστάσεις, τόσο ως προς τη σκοπιμότητά του, για το εάν δηλαδή ήταν αναγκαίος, όσο και ως προς το τελικό ύψος του προϋπολογισμού το οποίο η αγορά το θεωρεί «σκανδαλωδώς υψηλό». Επιπλέον, είχαν διατυπωθεί σοβαρές καταγγελίες περί «φωτογραφικών» όρων στη διακήρυξη, κάτι που τελικά αποδείχθηκε στην πράξη, με τη συμμετοχή στο διαγωνισμό ενός και μόνο αναδόχου, αλλά το αποδέχθηκε εν τέλει και το Ελεγκτικό Συνέδριο.
Όπως είχε γράψει εξ αρχής η Voria.gr τον επίμαχο διαγωνισμό είχαν προωθήσει με μεγάλη σπουδή οι πρώην υπουργοί Ψηφιακής Πολιτικής Νίκος Παππάς και Μεταφορών Χρήστος Σπίρτζης. Βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας, μεταξύ των οποίων και ο σημερινός υφυπουργός Εσωτερικών (Μακεδονίας Θράκης) Θόδωρος Καράογλου, όπως και οι Σάββας Αναστασιάδης και Κατερίνα Μάρκου τον είχαν καταγγείλει επανειλημμένως με ερωτήσεις στη Βουλή. Η σημερινή κυβέρνηση αποφάσισε να μην παρέμβει και άφησε τις διαδικασίες να εξελιχθούν στα αρμόδια ελεγκτικά όργανα.
Εξ αρχής ο διαγωνισμός παρουσίαζε προβλήματα εγείροντας συγχρόνως υποψίες περί μεθόδευσης υπέρ ενός συγκεκριμένου υποψήφιου αναδόχου. Η διακήρυξη είχε ολοκληρωθεί από τον Μάιο του 2018, ωστόσο δόθηκε προς δημόσια διαβούλευση επτά μήνες αργότερα, μέσα στην περίοδο των Χριστουγέννων. Η διαβούλευση διήρκεσε συνολικά εννέα ημέρες και έληξε την πρώτη εργάσιμη του 2019 (2/1/19). Στη διάρκεια της διαβούλευσης υποβλήθηκαν περισσότερες από 150 παρατηρήσεις – προτάσεις οι οποίες στη συντριπτική πλειονότητά τους αγνοήθηκαν.
Επιπλέον, ενώ ο διαγωνισμός προετοιμαζόταν επί μήνες τελικά βγήκε στον αέρα στις 6 Ιουνίου, δηλαδή δέκα ημέρες μετά τις ευρωεκλογές κι ενώ η χώρα όδευε ολοταχώς προς τις εθνικές εκλογές. Μάλιστα ως ημερομηνία υποβολής προσφορών είχε οριστεί η 4η Ιουλίου, δηλαδή μόλις μία εργάσιμη πριν από τις εκλογές, αν και στη συνέχεια δόθηκαν δύο παρατάσεις για τις 12 Ιουλίου και 2 Αυγούστου.
Το αντικείμενο του διαγωνισμού
Στις 14 Μαΐου 2019 υπογράφηκε μνημόνιο συνεργασίας ανάμεσα στο υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών (με υπουργό τον κ. Σπίρτζη), το υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης (ως φορέα χρηματοδότησης, με υπουργό τον κ. Παππά) και τον ΟΣΕΘ (ως κύριο του έργου) με σκοπό τον ριζικό ψηφιακό μετασχηματισμό του ΟΣΕΘ και του ΟΑΣΘ (με τότε πρόεδρο τον Στέλιο Παππά) ο οποίος περιλαμβάνει:
α. Την προμήθεια και εγκατάσταση εφαρμογών ηλεκτρονικής διακίνησης εγγράφων, ERP, βελτιστοποίησης δρομολογίων και υπηρεσιών, διαχείρισης καυσίμων, επιχειρηματικής ευφυίας, διαχείρισης ανθρωπίνου δυναμικού και μισθοδοσίας.
β. Την προμήθεια και εγκατάσταση νέου, ολοκληρωμένου συστήματος τηλεματικής με λειτουργικότητα ενημέρωσης επιβατών και
γ. Την προμήθεια και εγκατάσταση ολοκληρωμένου, σύγχρονου Ενιαίου Αυτόματου Συστήματος Συλλογής Κομίστρου.
Παρά τις πανταχόθεν καταγγελίες περί «φωτογραφικού» διαγωνισμού, η διαγωνιστική διαδικασία ολοκληρώθηκε με τη συμμετοχή ενός και μόνον υποψήφιου αναδόχου. Ακολούθησε, τον Φεβρουάριο του 2020, η υπογραφή του σχεδίου σύμβασης ανάμεσα στην «Κοινωνία της Πληροφορίας Α.Ε.» και σε κοινοπραξία τριών εταιρειών η οποία κατέθεσε προσφορά 37.200.000 ευρώ, με έκπτωση δηλαδή μόλις 4,6%. Το σχέδιο σύμβασης, μαζί και με τον φάκελο της διακήρυξης του διαγωνισμού, υποβλήθηκαν προς έγκριση στο Ελεγκτικό Συνέδριο στις 27 Μαρτίου 2020, ενώ ακολούθησε η κατάθεση συμπληρωματικών στοιχείων στις 24 Απριλίου.
Οι «φωτογραφικοί» όροι
Στη διακήρυξη του διαγωνισμού περιλαμβάνονταν, μεταξύ άλλων, και οι ακόλουθοι όροι «τεχνικής και επαγγελματικής ικανότητας»:
1. Οι υποψήφιοι ανάδοχοι θα πρέπει να έχουν ολοκληρώσει κατά τα τελευταία τρία έτη δύο έργα ως εξής: ένα θα περιλαμβάνει σύστημα διαχείρισης έξυπνου εισιτηρίου για αστική συγκοινωνία με στόλο τουλάχιστον 500 λεωφορεία και ένα δεύτερο, που θα περιλαμβάνει σύστημα διαχείρισης στόλου οχημάτων και ενημέρωσης επιβατών για αστική συγκοινωνία με στόλο τουλάχιστον 500 λεωφορεία.
2. Να έχουν ολοκληρώσει κατά τα τελευταία τρία έτη ένα έργο που να περιλαμβάνει λογισμικό προγραμματισμού και βελτιστοποίησης δρομολογίων και υπηρεσιών για αστική συγκοινωνία με στόλο τουλάχιστον 500 λεωφορεία.
Τους ανωτέρω δύο όρους το Ελεγκτικό Συνέδριο έκρινε ότι περιορίζουν υπέρμετρα τον ανταγωνισμό και εισάγουν «δυσμενή, εκ των πραγμάτων διάκριση σε βάρος των εγχώριων επιχειρήσεων». Επιπλέον, τονίζει, ότι οι όροι αυτοί «εισάγουν ένα αυθαίρετο ποσοτικό κριτήριο, το οποίο δεν δικαιολογείται και δύναται αντικειμενικώς να δημιουργήσει δυσμενείς διακρίσεις σε βάρος εταιρειών οι οποίες διαθέτουν την κατάλληλη τεχνική και επαγγελματική ικανότητα στα ίδια αντικείμενα, έχοντας εκτελέσει επιτυχώς περισσότερες συμβάσεις αφορώσες όμως μικρότερο αριθμό λεωφορείων εκάστη (πληρούσες, ενδεχομένως, αθροιστικώς το τεθέν κριτήριο)».
Συνεπώς, αναφέρει το Ελεγκτικό Συνέδριο, «η ως άνω πλημμέλεια παρίσταται, εν προκειμένω ουσιώδης και επέδρασε ανασταλτικώς στην ανάπτυξη επαρκούς ανταγωνισμού, δοθέντος ότι συμμετείχε στη διαγωνιστική διαδικασία μόνον ένας υποψήφιος φορέας (ένωση εταιρειών), ο οποίος και προσέφυγε στη στήριξη δύο αλλοδαπών επιχειρήσεων για την πλήρωση των ως άνω απαιτήσεων».
3. Ένας τρίτος όρος της διακήρυξης προέβλεπε οι υποψήφιοι ανάδοχοι «να διαθέτουν πιστοποιητικό συμμόρφωσης από διαπιστευμένο φορέα του δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα όσον αφορά στην παροχή διαφημιστικών υπηρεσιών σε φορείς του Δημοσίου ή του ευρύτερου δημοσίου τομέα». Για τον όρο αυτό το Ελεγκτικό Συνέδριο αναφέρει πως είναι «άσχετος με το αντικείμενο του διαγωνισμού» και συνεπώς περιορίζει τον ανταγωνισμό.
Ασαφές το οικονομικό αντικείμενο
Το ύψος του προϋπολογισμού είχε κριθεί «σκανδαλωδώς υπερβολικό» από τους παράγοντες της αγοράς. Για το οικονομικό σκέλος του διαγωνισμού το Ελεγκτικό Συνέδριο αναφέρει στην απόφασή του ότι «η διακήρυξη είναι αόριστη, τόσο ως προς τον προσδιορισμό του οικονομικού αντικειμένου της σύμβασης όσο και ως προς τον τρόπο κατάστρωσης και αξιολόγησης της οικονομικής προσφοράς των δυνητικών υποψηφίων αναδόχων».
Ειδικότερα το Ελεγκτικό Συνέδριο επισημαίνει ότι στη διακήρυξη, αλλά και στα παραρτήματα που τη συνοδεύουν «δεν υπάρχει ανάλυση της οικονομικής αποτίμησης των ζητούμενων προμηθειών και υπηρεσιών» ενώ η περιγραφή του προϋπολογισμού χαρακτηρίζεται «γενική και ως εκ τούτου ελλιπής». Και καταλήγει ως προς αυτό, το Ελεγκτικό Συνέδριο λέγοντας πως «οι ανωτέρω ελλείψεις και ασάφειες κρίνονται ουσιώδεις διότι καθιστούν αόριστο το οικονομικό αντικείμενο του διαγωνισμού...».
Ο τρίτος λόγος ακύρωσης
Τέλος, το Ελεγκτικό Συνέδριο χαρακτηρίζει «μη νόμιμη» την απόφαση της αναθέτουσας αρχής (Κοινωνία της Πληροφορίας) να ορίσει ότι θα γίνουν δεκτές προσφορές για το σύνολο των υπό ανάθεση προμηθειών και υπηρεσιών. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι «είναι αναιτιολόγητη η απόφασή της να μην επιτρέψει την υποβολή προσφορών ανά τμήματα του έργου, αυτοτελή και διακριτά μεταξύ τους. Παρότι το υπό ανάθεση έργο αποτελείται από τρία διακριτά και αυτοτελή μέρη. Αυτό θα επέτρεπε συμμετοχή περισσοτέρων εταιρειών και δη μικρομεσαίων», αναφέρει στην απόφασή του το Ελεγκτικό Συνέδριο.
Τελικά, χρειάζεται ο διαγωνισμός;
Πέραν όλων των ανωτέρω λόγων τους οποίους επισημαίνει στην απορριπτική απόφασή του το Ελεγκτικό Συνέδριο, από την πρώτη στιγμή υπήρξαν σοβαρά ερωτήματα ως προς τη σκοπιμότητα του εν λόγω διαγωνισμού και της δαπάνης των 39 εκατ. ευρώ, προερχόμενων μάλιστα, από το πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Πολλοί παράγοντες, ακόμη και μέσα από τον ΟΑΣΘ, δηλώνουν ότι «το έργο είναι εντελώς περιττό» σημειώνοντας ότι ο ΟΑΣΘ έχει ήδη εγκατεστημένο εξοπλισμό και πλήρη εφαρμογή τηλεματικής σε όλα τα λεωφορεία του καθώς και σε περίπου διακόσιες «έξυπνες στάσεις», όπως επίσης διαθέτει και σύγχρονο σύστημα μηχανογράφησης, τεχνολογικά ανώτερο σε σχέση με αυτό το οποίο περιγράφεται στη διακήρυξη του επίμαχου διαγωνισμού. Όλα αυτά, επισημαίνουν, στοίχησαν στον ΟΑΣΘ γύρω στα 2,8 εκατ. ευρώ.
Επίσης, κατά τους τελευταίους μήνες ο ΟΑΣΘ και τα ΚΤΕΛ τα οποία ανέλαβαν γραμμές αστικής συγκοινωνίας, έχουν προχωρήσει στην αναβάθμιση μιας σειράς υπηρεσιών τηλεματικής, εισροών εκροών, μηχανογράφησης και σύντομα σχεδιάζεται η είσοδος και του ηλεκτρονικού εισιτηρίου. Το επιπλέον έργο το οποίο προβλέπεται στη διακήρυξη του επίμαχου διαγωνισμού είναι η αναβάθμιση του συστήματος τηλεματικής με τοποθέτηση οθόνης ενημέρωσης οδηγού και επιβατών μέσα στα λεωφορεία (όπως στον ΟΑΣΑ), αναβάθμιση του συστήματος μηχανοργάνωσης, καθώς και εφαρμογή ηλεκτρονικού εισιτηρίου και για εισιτήρια μιας χρήσης. Σύμφωνα με στελέχη της αγοράς, το επιπλέον αυτό έργο κοστολογείται σε σημερινές τιμές περίπου στα 2 εκατ. ευρώ, ποσόν το οποίο απέχει παρασάγγας από τα 39 εκατ. της διακήρυξης.
Μιλώντας στη Voria.gr ο πρόεδρος του Συνδικάτου Εργαζομένων στον ΟΑΣΘ Δημήτρης Τσερμενίδης είπε πως «η απόφαση του Ελεγκτικού Συνεδρίου να μην προχωρήσει ο διαγωνισμός είναι θετική. Ελπίζω, έπειτα από αυτήν, η κυβέρνηση να προχωρήσει στην ακύρωση του διαγωνισμού. Πολλά από αυτά τα οποία περιλαμβάνονται στον διαγωνισμό, όπως για παράδειγμα η τηλεματική, δουλεύουν άριστα στον ΟΑΣΘ και είναι παντελώς αχρείαστα, χώρια ότι θα τα χρυσοπληρώναμε. Επίσης, τα συστήματα τα οποία περιγράφονται στη διακήρυξη του διαγωνισμού δεν είναι συμβατά με τα συστήματα τα οποία πλήρωσε και λειτουργεί σήμερα ο ΟΑΣΘ. Το μόνο που πρέπει να γίνει, απ' όσα περιγράφονται στον διαγωνισμό, είναι να προχωρήσει η υπόθεση του ηλεκτρονικού εισιτηρίου και φυσικά να προχωρήσουν και οι διαγωνισμοί για την ενίσχυση του στόλου του ΟΑΣΘ».